Creasoup

Farmaskop - İlaç ve Sağlık Profesyonellerinin Dergisi

24 Kasım 2008, Pazartesi 18:25

Akıllı moleküller

Ünlü bilim adamı Thomas Hodgkin’in, Fransa’da bir süre birlikte çalıştığı meslektaşı Laennec’in keşfi olan stetoskopa hayran kaldığı bilinir. Hatta Fransa’dan İngiltere’ye dönerken bu mucize aletten hediye olarak bir de kendi klinik direktörüne getirmiş ancak direktör bu ne işe yaradığını tam anlamadığı aleti yıllarca masasında vazo olarak kullanmıştır. Aslında tarih boyunca tıp hep kendini yalanlamıştır. Bir dönem öncenin mucize diye anlatılan tedavileri, becerikli tanı yöntem ve cihazları hızla değerlerini yitirmiş ve yerlerini yeni tedavi ve tanı yöntemlerine terk etmişlerdir.  Bu dinamik sürece ayak uydurabilmek hekimler için her zaman zor olmuştur.

Tıp tarihindeki hiçbir yenilik günümüz kanser tedavisindeki değişim kadar baş döndürücü olmamıştır. Gerçekten de son 10 yılda kanser tedavisi için geliştirilen ve adına “akıllı moleküller” denilen ilaçlarla yapılan tedaviler bu alanda gerçek bir devrim niteliğinde… Bu moleküllerin bir bölümü tümör hücrelerinin üzerinde taşıdığı bazı işaretleri tanımakta, bu hücreleri “seçerek” onlara bağlanmakta ve yok etmekte. Bu konuda en büyük adım lenfoma tedavisinde kullanılan ve “rituksimab” adı verilen molekülün keşfidir. Söz konusu molekül bir anti-CD20 antikoru. Bu antikor, üzerinde CD20 taşıyan lenfoma hücrelerine bağlanarak onları ortadan kaldırmakta. Son yıllarda “rituksimab”ın lenfoma tedavisine eklenmesiyle hastalıkta elde edilen tedavi başarı oranları ve sağ kalım sürelerinde çok önemli düzelmeler sağlanmıştır. 

Akıllı moleküllerin bazıları ise hücre içi dinamikler için son derece gerekli “hücre içi hedefleri” bloke ederek etki göstermektedirler. Dahası bu ilaçlar hücreyi kontrol eden genlere etki edebilmekte, kanserleri genetik düzeyde bile ortadan kaldırabilmektedir. Bu grubun etkili olduğu kanser tipi bir zamanların ölümcül hastalığı kronik miyelositik lösemi’dir. Bu lösemi türünün tedavisinde kullanılmaya başlanan “imatinib” isimli ilaç, hücrelerin içinde yer alan ve “tirozin kinaz” adı verilen bir sinyal yolunu bloke etmekte ve hastalığa özgü olan genetik anormalliği hastaların çok önemli bir bölümünde ortadan kaldırabilmektedir. Bu ilaç sayesinde hastalık ölümcül olmaktan çıkmış ve neredeyse yüksek tansiyon veya şeker hastalığı gibi devamlı tedaviyle kontrol edilebilen bir hastalık halini almıştır. Bununla beraber, lösemi hücrelerinin yapısında imatinib etkisine karşı kendini korumak için önemli değişiklikler olabilmekte ve bu sayede hücre imatinib etkisinden kendisini koruyacak yollar bulabilmektedir.  Bu durum yeni ve daha etkin moleküllerin geliştirilmesini zorunlu hale getirmiştir. Nitekim günümüzde imatinib tedavisine dirençli olan ve onun etkisinden kurtulmayı başaran kronik miyelositik lösemi hücrelerine sahip hastalarda kullanılmak üzere nilotinib ve dasatinib isimli ilaçlar geliştirilmiştir. Söz konusu bu ilaçlar dirençli hastalarda başarıyla uygulanıyor.   

Akıllı moleküller çağının bir diğer önemli buluşu ise proteazom adı verilen hücre içi bir enzim kompleksidir. Bu enzim kompleksi hücrede değişikliğe uğramış veya artık istenmeyen proteinlerin yıkımından sorumlu olup hücrenin devamlılığını sağlıyor. Proteazomun varlığını ilk gösteren Aaron Ciechanover, Avram Hershko ve Irwin Rose isimli bilim adamlarıdır ve bu buluşları nedeniyle 2004’te Nobel kimya ödülüyle onurlandırılmışlardır. Bu yapının keşfinden kısa bir süre sonra tümör hücrelerinde proteazomun etkinliğini ortadan kaldırarak hücrenin ölümünü hızlandıran ve ismine “proteazom inhibitörü” adı verilen moleküller üzerinde çalışılmaya başlanmıştır. Nitekim bu çabanın bir ürünü “bortezomib” isimli molekül, günümüzde Multipl Miyelom adı verilen bir tür ilik kanserinde başarıyla kullanılmakta ve son derece etkili olmakta.  
 
18. yüzyılın ünlü fizyologu Magendie; “Bilimin amacı; bilgiyi günlük hayata uygulayabilmektir” diyor. Hastaların yaşam kalitelerinde ve sürelerinde önemli düzelmeler sağlayan bu akıllı moleküllerin keşfi, Claude Bernard’ın öğretmeni olan bu büyük tıp adamının bilimden beklentisinin tam olarak gerçek olması anlamına da geliyor.

 


SİZ DE YORUM YAPIN